Interview met traumatherapeut Anne van den Ouwelant

‘Er is tegenwoordig gelukkig veel meer aandacht voor trauma, er is meer kennis voorhanden en beter bereikbaar en het is makkelijker over trauma te praten. Maar dat wil niet zeggen dat we er zijn. Er is nog een hoop te doen. Er zijn nog veel plekken waar die kennis ontbreekt en in Brazilië bijvoorbeeld, worden psychologen vooral nog in de psychoanalyse opgeleid. Trauma als vak in opleidingen psychologie is er ook in Nederland vaak nog niet. In veel zorgorganisaties wordt nog niet traumasensitief gewerkt. Terwijl je er eigenlijk echt niet meer omheen kunt.

Het is daarom ook zo goed dat Traumanet er is. Het is zo zó nodig. Zo compleet mogelijke informatie voor mensen die dat nodig hebben. Dat is goud.

Daarna kun je een ander helpen zichzelf te begrijpen

De traumasensitieve trainingen van Trauma Company zijn gericht op mensen die anderen ondersteunen. Maar hulpverleners en onderwijzers in oorlogen en crises, leven natuurlijk in dezelfde verschrikkelijke situatie als de mensen die zij helpen. Omdat wij het heel praktisch en interactief uitleggen, gaan mensen vaak eerst bij zichzelf herkennen hoe trauma werkt. En daarna kun je een ander helpen zichzelf te begrijpen. Ik zie hulpverleners en docenten veranderen wanneer ze zien waar gedrag vandaan komt. Ze worden rustiger.

Dat doet me denken aan toen ik voorlichting gaf bij de brandweer. Uitleg geven over trauma doe ik aan de hand van symbolen. Dat zijn eenvoudige voorwerpen als een belletje, een ordner, een telefoon en een wetboek, die verschillende delen van de hersenen voorstellen. Als je alarmbelletje gaat rinkelen omdat er iets niet klopt, je hoort bijvoorbeeld een knal of je ziet vuur, slaan die andere delen dicht. Je komt dan moeilijker uit je woorden en kunt je eigen emoties niet zo goed meer reguleren.

Na afloop van de uitleg, pak ‘m beet een uur, komt een jonge brandweerman naar me toe met de woorden: “Eindelijk snap ik het!” Blijkt hij al jaren in behandeling te zijn. Zijn psycholoog wilde hem medicatie gaan geven, maar kreeg maar niet uitgelegd waarom. Nu begreep hij dat hij een alarmbelletje heeft dat steeds af blijft gaan. “Ik ga dit morgen meteen aan mijn psycholoog uitleggen”, liet hij weten. Als ik zie dat mensen zichzelf gaan begrijpen, dat is geweldig.

Het staat of valt met kennis

We hebben nu al heel veel mensen getraind in binnen- en buitenland: ik houd de tel niet meer bij. Professionals in het onderwijs, de zorg, hulpverlening en defensie. Zij werken ieder weer met zoveel andere mensen. Dat betekent dat het aantal mensen dat kijkt met een traumasensitieve bril zich steeds verder uitbreidt. Dat geeft me enorm veel energie. Ik denk dat mijn missie en passie zo groot zijn, door het effect wat ik zie.

Een 7-jarig jongetje had in zijn klas in Brazilië uitleg gekregen van zijn juf over het alarmbelletje. Later rende hij een keer naar haar toe en riep: “Juf, mijn belletje is nu heel hard aan het rinkelen! Ik wilde hem eigenlijk slaan. Toen wilde ik wegrennen. Maar ik ben éérst naar u toegekomen!” Dat vind ik zó geweldig: een 7-jarig jongetje dat zichzelf en zijn rinkelende belletje beter begrijpt. En op die manier een cirkel van geweld kan doorbreken. Een cirkel van geweld die vaak van generatie op generatie is doorgegeven. Het staat of valt met kennis.

Zijn hele leven al in oorlog

Bij sommige verhalen val ik ook zelf even stil. Zoals laatst, bij een journalist uit Jemen. Die vertelde hoe hij zijn hele leven al in oorlog leeft. En zijn ouders, zijn grootouders, zijn overgrootouders. Hij vroeg me letterlijk wat hij moest doen om dit te doorbreken. Hij vertelde me ook dat hij hier in Nederland altijd omhoog kijkt. Bij hem op straat in Jemen liggen altijd vermoorde mensen op straat. Lijken die hij niet wil zien, dus hij heeft zichzelf aangeleerd zijn blik naar boven te wenden. Natuurlijk proberen we ook hem aan te moedigen en te ondersteunen, maar soms is het leed dat iemand meemaakt, dag in dag uit, ook echt heel erg veel.

Ik blijf zien wie iemand eigenlijk is

Van sommige verhalen word ik heel boos en verdrietig. Zoals het vele seksuele misbruik, overal op de wereld. Maar tegen die gevoelens van boosheid en verdriet weegt alles wat je kunt bijdragen aan het voorkomen ervan, op. We kunnen er samen voor zorgen dat er iets verandert. Ik ga dingen aan en spreek me uit. Mijn mond houden vind ik ingewikkeld.

Ik heb zelf trouwens ook traumabehandeling gehad hoor, nadat ik terugkwam van 2,5 jaar Rio de Janeiro. Om mijn eigen alarmbelletje weer rustiger te krijgen. En het lukt me om te blijven zien wat er naast alle heftigheid óók is. Als ik in de favela’s van Rio de Janeiro 14-jarige jongens met mitrailleurs zie lopen, blijf ik de jongens áchter die mitrailleurs zien. Ik denk dat dat een van de dingen is die ik goed kan in dit werk én die mij helpt: ik kan het kind, de jongere of volwassene blijven zien die iemand in wezen is. En als je dat weer met elkaar kunt zien en vinden, dat is kicken.

Proberen weer een vuurtje te vinden

Ik ben in Irak op een plek geweest waar echt even geen hoop meer was. Het was een kamp met onder meer Yazidi vrouwen die recent gevlucht waren voor ISIS. Tijdens hun vlucht was een aantal van hen hun kinderen vergeten mee te nemen … Hoe leg je aan deze moeders uit wat er gebeurd is. Daar zijn bijna geen woorden voor.

Mijn collega uit Duitsland werkte met deze vrouwen. Je gaat dan proberen weer een klein vuurtje bij ze te vinden. Zij is gaan zingen met hen. Deze vrouwen waren ook hun liederen kwijtgeraakt. Ze wisten niet meer wat ze voorheen hadden gezongen. Heel langzaamaan hervonden ze hun zang. En ze waren samen, dat gaf steun.

Ik werkte daar zelf met jong-volwassenen Yazidi vluchtelingen, jonge mannen en vrouwen. Zij gingen Child Friendly Spaces oprichten in de kampen. Een van die vrouwen woont inmiddels in Nederland. Zo nu en dan ga ik bij haar op de thee. Ik kan echt overlopen van trots en liefde voor de mensen die ik heb leren kennen op deze verschrikkelijke plekken.

Terwijl Anne vertelt over wat ze meemaakt in haar werk, praat ze tussendoor haar hond liefdevol toe in het Spaans. Toni, een labrador puppy van 6 maanden. Hij wordt opgeleid als search and rescue dog, voor het werk dat haar man doet bij Rescue International: het zoeken van vermiste mensen, vliegtuigen en schepen. En Toni is de warme knuffel die zorgt voor rust, speelsheid, voor zijn in het nu.

Zoek kleine momentjes

Als je alarmbel continu aanstaat, automatisch en vaak met een heel goede reden, zoek dan kleine momentjes waarop het belletje even rustig kan zijn. Al lukt dat een minuut per dag. Even met een hond of kat knuffelen, een zonnestraal op je gezicht voelen, mooie muziek luisteren. Later kun je die momenten proberen uit te breiden. Dat doen wij bijvoorbeeld met opdrachten zoals een ademhalingsoefening of tappen of creativiteit, maar soms is het eerst heel klein beginnen. Zo komt je systeem even op adem en bouw je een buffer op.

Weten en voelen verbinden, dat is wat trauma nodig heeft

Wanneer de alarmbel rinkelt, zijn er vaak geen woorden. Daarom werk ik ook veel met kunst. Kunst werkt eigenlijk altijd, overal en met iedereen. Ik heb met voormalig drugsbendeleden zitten schilderen. Je verbindt weten en voelen met elkaar, en dat is wat trauma nodig heeft.

Mijn droom is een trauma-sensitieve samenleving. Waar er eindeloos wordt geïnvesteerd in verbinding. Waar vicieuze cirkels van geweld en misbruik doorbroken worden. Hoe beter we trauma begrijpen, hoe sensitiever we met onszelf en elkaar omgaan. Zolang ik leef, zal ik me hiervoor inzetten.