De kracht van boosheid

Boosheid is een pijnlijke, krachtige en complexe emotie. Als het ons overweldigt, willen we het vaak wegduwen, wegstoppen, negeren of vergeten. Maar het is in zijn puurste vorm ook een helende emotie: een oproep tot zelfrespect, die ervoor zorgt dat je je bewust wordt van je grenzen.

In mijn persoonlijke reis bij het verwerken van (complex) trauma is het voelen en uiten van boosheid nog altijd best lastig. En dat is niet zo gek. Veel mensen met vroegkinderlijk trauma hebben van dichtbij kunnen ervaren dat boosheid een gevaarlijke emotie was. Waardoor je moeite kunt hebben om onderscheid te maken tussen gezonde assertiviteit en agressie. Het stellen van gezonde grenzen roept dan gevoelens van schuld en schaamte op. 

Onderdrukken

Ook wanneer fysiek of verbaal geweld geen deel uitmaakt van jouw traumageschiedenis, is het voor veel mensen die opgroeiden in gezinnen waar het niet acceptabel of veilig was om gevoelens te uiten, een tweede natuur geworden om hun boosheid te onderdrukken. Als je geleerd hebt dat het uiten van boosheid leidt tot verlating en verlies van gehechtheid, groei je op tot een volwassene die geen nee kan zeggen en zijn of haar grenzen onvoldoende kan bewaken of communiceren. 

En ook al heb je veel moeite met het doorvoelen en uiten van je boosheid, dat betekent niet dat deze er niet is. Het betekent eerder dat je je woede onderdrukt. En je er hoogstwaarschijnlijk zo bedreven in bent geworden dat je het niet eens doorhebt dat je het doet. De boosheid wordt zo snel onderdrukt dat je niet eens de kans krijgt om het te registreren. 

Wat gebeurt er met jouw woede? 

Boosheid, zoals elke emotie die niet wordt opgelost, verandert en wordt intenser ervaren in een andere vorm. Hier zijn enkele tekenen van verborgen woede:

• Overmatige prikkelbaarheid
• Sarcasme, cynisme, lichtzinnigheid
• Vaak zuchten
• Glimlachen terwijl je pijn hebt
• Frequente verontrustende of beangstigende dromen
• Hoge spierspanning, die zich automatisch uit in op elkaar geklemde kaken, gezichtstics, vuisten op elkaar klemmen, tandenknarsen, krampachtige voetbewegingen of andere fysiologische symptomen die gewoonlijk onbewust optreden
• Uitstelgedrag
• Chronische depressie.

Gezond kanaliseren

Als volwassenen kunnen we leren over de dynamiek van onze kindertijd en de trauma’s die door de vorige generaties aan ons doorgegeven zijn. Door het begrip en de erkenning dat we niet gebroken zijn, maar getraumatiseerd, kunnen we beginnen te helen en de kracht van onze boosheid verkennen door emotioneel volwassen te worden. 

Het actief kanaliseren van woede op een veilige en gezonde manier is essentieel om de energie van de pijn van het verleden te uiten en daarmee uit het lichaam los te laten. 

Er is een onderscheid tussen boosheid uit het heden en boosheid uit het verleden. Zij vragen allebei om een andere aanpak.

1. Boosheid in het hier en nu 

In de eerste plaats is het van belang dat we onze boosheid leren herkennen als een emotie die in het heden opkomt en hoe we daar op een constructieve manier mee kunnen omgaan. Emoties bevatten informatie voor ons en via onze ratio kunnen we de boodschap ontcijferen en op basis van die informatie de juiste actie ondernemen. 

In zijn puurste vorm is woede een oproep tot zelfrespect. Als je woede ervaart, is het jouw verantwoordelijkheid om te bepalen welke grens is overschreden en hoe deze kan worden hersteld. Door te herkennen wanneer je boos bent, vervolgens vast te stellen welke grens overschreden is en dan een gezonde en constructieve manier te vinden om de grens te herstellen, verdwijnt de boosheid op natuurlijke wijze. 

     2. Oude pijn: boosheid uit het verleden

De tweede vorm gaat over pijn uit het verleden. Naarmate je jouw verwondingen gaat erkennen en de manieren waarop je (emotioneel) in de steek werd gelaten of misbruikt door de mensen die je hadden moeten beschermen, begin je onvermijdelijk intense gevoelens van woede te ervaren. Dit is een kwetsbaar, maar noodzakelijk onderdeel van de genezing van complex trauma en maakt deel uit van een rouwproces.

Pete Walker, de schrijver van het boek  ‘Complex PTSD (From Surviving to Thriving’, schrijft hierover dat het rouwen om de tekorten uit je kindertijd een essentieel onderdeel is van het terugwinnen van belangrijke delen van onszelf. 

Schaduwwerk

Om je boosheid te kunnen uiten is een veilige plek nodig om de kindpijn te kunnen doorvoelen en uiten. Hierbij gaat het om schaduwwerk: de boosheid is niet gericht op de persoon die het trauma heeft veroorzaakt, maar op de verinnerlijkte dader die de vorm aanneemt van een venijnige innerlijke criticus. 

Door op te staan tegen deze geïnternaliseerde ‘misbruiker’ wordt voorkomen dat de boosheid omslaat in schaamte en machteloosheid. Je mag leren de schuld te verleggen naar waar hij thuishoort en weer aan jouw eigen kant gaan staan in plaats van tegenóver jezelf. Zo bestendig je de gezonde egofunctie van zelfbescherming.

Grenzen stellen

Op deze manier innerlijke grenzen kunnen stellen, is essentieel om te leren grenzen aan te geven in de buitenwereld. Pete Walker zegt daarover dat woede ons vermogen om ‘nee’ te zeggen versterkt en ons helpt op te staan ​​tegen misbruik, zowel van binnenuit (dat wil zeggen de aanvallen van je innerlijke criticus), als van anderen. Het proces begint in de eerste plaats in relatie tot jezelf.

Volgens Walker moet het uiten van boosheid samengaan met het uiten van verdriet door te huilen. Wanneer boosheid en huilen uit balans zijn, belemmert dit het herstel. Veel mensen kunnen hun emotionele pijn alleen uiten door boos te worden. Hun verdriet sijpelt door als een prikkelbare stemming en ze worden boos wanneer ze enige emotie voelen, zoals bang, vernederd of verdrietig. Of ze onderdrukken hun woede en kunnen hun emoties alleen uiten door te huilen, waardoor ze vast kunnen komen te zitten in hulpeloosheid en zelfmedelijden.

Mocht je meer willen lezen over dit proces dan raad ik je het boek van Pete Walker aan, ook verkrijgbaar in de Nederlandse editie ‘Complexe PTSS. Een praktische gids voor het overwinnen van jeugdtrauma’.