Dissociatieve stoornis

Wat is een dissociatieve stoornis?

Een dissociatieve stoornis is een psychische aandoening waarvan dissociatie het belangrijkste kenmerk is.

Dissociatie komt zowel in sterke als in lichte mate voor, en alles daartussenin. Het ervaren van dissociatie op zich hoeft dan ook geen probleem te zijn, maar als je vaak en in ernstige mate last hebt van dissociatie, kan er sprake zijn van een dissociatieve stoornis.

Als je een dissociatieve stoornis hebt, kun je onder andere last hebben van:

• Geheugenproblemen: gebeurtenissen en/of ervaringen je niet kunnen herinneren.
• De omgeving als vreemd of onwerkelijk ervaren.
• Jezelf en je lichaam als vreemd, onecht of onwerkelijk ervaren.
• Lichamelijke klachten, zoals verlamming, een verdoofd gevoel of vreemde lichaamssensaties.
• Weinig of geen contact met je lichaam ervaren, geen pijn of vermoeidheid voelen.
• Verschillende kanten of delen in jezelf ervaren.
• Twijfel of verwarring ervaren over wie je bent.

Oorzaken van een dissociatieve stoornis

Een dissociatieve stoornis ontstaat vaak als reactie op langdurige blootstelling aan hele nare en ingrijpende ervaringen in de kindertijd. Als je niet kunt ontsnappen aan stress en overweldiging en je hebt onvoldoende geleerd om je emoties te reguleren, zelf en in relatie met een ander, dan is van jezelf en je omgeving weggaan of ‘losraken’ een bijzonder functioneel beschermingsmechanisme.

Als je als kind vaak noodgedwongen en onbewust hebt gedissocieerd, kan het patroon van dissociatie zo ingesleten zijn geraakt dat een dissociatieve stoornis is ontstaan. Hoewel dit op de lange termijn tot veel problemen kan leiden in het dagelijks leven, is het belangrijk om ook de beschermende functie te erkennen die het dissociëren vroeger heeft gehad, en misschien nog wel heeft.

Een dissociatieve stoornis (h)erkennen is vaak lastig

Om verschillende redenen kan het lastig zijn om een dissociatieve stoornis te herkennen én erkennen, voor jezelf maar ook voor je omgeving. Het kan bijvoorbeeld moeilijk zijn om uit te leggen wat je precies ervaart of waar je last van hebt. Het kan ook zijn dat je zo gewend bent aan hoe jij jezelf en de wereld ervaart dat je niet opmerkt dat het anders is dan gebruikelijk. 

Een andere reden dat het in de regel lang duurt voordat een dissociatieve stoornis wordt herkend, is dat er meestal ook allerlei andere psychische klachten zijn. Daardoor valt de dissociatieve stoornis soms minder op en wordt deze niet altijd (h)erkend.

Soms is het ook moeilijk om zelf te erkennen welke klachten je hebt en waar dat op kan wijzen, want daarmee zet je ook een stap in erkenning van wat je hebt meegemaakt en dat is soms nog erg overweldigend en moeilijk te bevatten.

Tot slot speelt schaamte ook vaak een rol, de dissociatieve klachten kunnen je het idee geven dat je ‘gek’ bent en je kunt bang zijn voor het oordeel van de ander of de gevolgen die het kan hebben, als je vertelt over je klachten. Het is belangrijk om te weten dat je niet alleen bent, én niet gek. 

Verschillende dissociatieve stoornissen

De DSM-5 beschrijft vijf verschillende dissociatieve stoornissen. Er is veel overlap tussen deze aandoeningen, maar er zijn ook een aantal kenmerkende verschillen. Deze verschillen hebben vooral met het type of de vorm van dissociatie te maken waar iemand het meest last van heeft.

De DSM-5 onderscheidt vijf typen dissociatieve stoornissen:

• Dissociatieve amnesie: mensen kunnen zich regelmatig bepaalde gebeurtenissen, ervaringen of periodes uit hun leven niet herinneren. Dit gebeurt vaak na het meemaken van heel ingrijpende dingen. 

• Dissociatieve identiteitsstoornis (DIS): de identiteit of persoonlijkheid is opgedeeld in twee of meer verschillende delen, wat zich uit in zeer verschillende gedachten, emoties, waarnemingen en verschillend gedrag.

• Depersonalisatie-Derealisatiestoornis (DP/DR): mensen ervaren zichzelf en/of de wereld om hen heen regelmatig als vreemd, onecht of onwerkelijk. 

• Andere gespecificeerde dissociatieve stoornis (AGDS): een classificatie voor dissociatieve stoornissen die niet volledig voldoen aan de criteria van de specifiek gedefinieerde dissociatieve stoornissen, maar waarbij dissociatieve klachten wel een grote rol spelen. Bij AGDS is de reden waarom het niet binnen een andere classificatie past duidelijk en wordt deze omschreven. 

• Ongespecificeerde dissociatieve stoornis (ODS): net als AGDS een restcategorie waarbij er wel sprake is van dissociatieve symptomen maar niet passend bij een andere specifieke dissociatieve stoornis. Bij ODS is de reden waarom het niet binnen een andere classificatie past niet duidelijk of wordt deze niet specifiek omschreven.

Meer informatie over de verschillende dissociatieve stoornissen en bijpassende DSM-criteria vind je op caleidoscoop.nl.

Vaststellen van een dissociatieve stoornis

Om vast te stellen of en zo ja, welke dissociatieve stoornis je hebt, is het belangrijk om je te laten onderzoeken door een gespecialiseerde hulpverlener. Ernstig trauma kan leiden tot verschillende psychische klachten en/of aandoeningen, niet alleen tot een dissociatieve stoornis.

Het is dus belangrijk dat een hulpverlener kennis heeft van trauma en dissociatieve klachten, maar daarnaast ook kan overwegen of je klachten misschien (ook) ergens anders mee te maken hebben. 

Niet één persoon is hetzelfde

Wat geldt voor elke psychische aandoening, geldt ook voor een dissociatieve stoornis: niet één persoon is hetzelfde. Je kunt veel overeenkomsten ervaren met iemand die eenzelfde type dissociatieve stoornis heeft, maar er kunnen ook grote verschillen zijn. Daarnaast vertelt een DSM-classificatie je niets over de oorzaak van de klachten, maar beschrijft deze alleen de kenmerken.

Belangrijker dan de DSM-classificatie zijn de antwoorden op de volgende vragen:

• Hoe werkt dissociatie bij jou?
• Welke functie heeft dissociatie voor jou (gehad)?
• Welke woorden voor wat je ervaart kloppen voor jou?
• Waar loop jij tegenaan in het dagelijks leven?
• Wat helpt je? Wat is behulpzaam?
• Waar wil jij bij worden geholpen? 

Hij kan helpend zijn om over deze vragen na te denken en de antwoorden voor jezelf op te schrijven, en/of met iemand te delen. Als je meer inzicht hebt in hoe dissociatie bij jou werkt, kun je ook meer grip gaan ervaren en ontdekken wat jou helpt om er mee om te gaan. 

Meer over dissociatieve stoornissen

Op de website van Caleidoscoop vind je nog veel meer informatie over dissociatieve stoornissen. Caleidoscoop is de vereniging voor mensen met een dissociatieve stoornis.

Bij het online project DIS is me kun je meer lezen over ervaringen van mensen met DIS en AGDS en naasten. Je vindt er goede informatie en praktische tips.

De online community Trauma en Dissociatie biedt een omgeving voor lotgenotencontact. Ook naasten en hulpverleners zijn hier welkom. 

Het boeiende project Mijn naam is haas van dichter en theatermaker Judith Bruynzeels leert je op een ervaringsgerichte manier meer over waar een dissociatieve stoornis over gaat.