Overlevingsreacties

Wat zijn overlevingsreacties?

Een overlevingsreactie is een automatische en instinctieve reactie op ervaren dreiging of gevaar. Overlevingsreacties worden soms ook wel stressreacties of traumaresponsen genoemd. Nog voor je erover na kan denken, hebben je lichaam en brein al gereageerd en draait je stress-systeem op volle toeren. Er komt dan heel veel energie vrij, waardoor je bijvoorbeeld veel sterker of sneller bent dan normaal gesproken. 

Afhankelijk van onder andere de situatie, je mogelijkheden (kun je bijvoorbeeld überhaupt wegkomen, of niet?) en eerdere ervaringen ‘kiest’ jouw systeem een overlevingsreactie. Dat kan de ene keer vluchten zijn, en de andere keer bevriezen. 

Overlevingsreacties kies je niet, je systeem kiest voor jou

Het is niet te voorspellen hoe jouw systeem op een bedreigende situatie reageert. Wel kan het zo zijn dat je van nature meer naar een bepaalde reactie neigt. Sommige mensen gaan confrontaties bijvoorbeeld standaard uit de weg, terwijl anderen juist direct van zich laten horen. Daarnaast is bevriezen een veelvoorkomende reactie op een bedreigende situatie waaruit je niet kúnt ontsnappen. 

Het kan ook zijn dat jouw systeem een soort voorkeursreactie heeft ontwikkeld, op basis van eerdere ervaringen die je hebt opgedaan én die dus geholpen hebben om te overleven. Ben je bijvoorbeeld meerdere keren in een situatie bevroren, dan kan bevriezing een reactie zijn waar jouw systeem snel naar overschakelt. Ook wanneer de dreiging in werkelijkheid niet heel groot is. 

Het is belangrijk om te weten dat je niet zelf bewust een overlevingsreactie kiest, je systeem kiest voor jou. Met maar één doel: overleven. Neem het jezelf dus niet kwalijk als je iets niet of juist wel hebt gedaan in een bedreigende situatie. Je hoeft jezelf niets te verwijten, en je nergens voor te schamen. Het was en is niet jouw schuld. 

Verschillende overlevingsreacties

De meest bekende overlevingsreacties zijn vluchten, vechten en bevriezen. Ook bij dieren kun je deze overlevingsreacties terugzien wanneer ze zich bedreigt voelen. 

Naast vluchten, vechten en bevriezen zijn er daarnaast nog een aantal andere overlevingsreacties die in gang gezet kunnen worden. Veel voorkomende reacties zijn:

• Sociale verbinding zoeken: hulp inroepen, contact zoeken, je aan iemand vastklampen, oogcontact maken. 
• Vluchten: van het gevaar weggaan, bijvoorbeeld door weg te rennen, je te verstoppen of af te sluiten.
• Vechten: jezelf of een ander verdedigen, je verzetten, boos maken, vechten voor je leven.
• Bevriezen: aan de grond genageld staan, verstijven, niet kunnen bewegen of spreken.
• Verlammen en verslappen: slap worden, niet kunnen bewegen. Dit is een vorm van bevriezing waarbij er niet veel maar juist heel weinig energie in je systeem zit. 
• Gehoorzamen en meebewegen: je niet verzetten maar meedoen met wat de ander van je wilt, met als doel het zo snel mogelijk voorbij te laten zijn.
• Pleasen: de ander te vriend houden, je uitsloven, lijmen. 

Triggers en overlevingsreacties

Overlevingsreacties worden ingeschakeld in reactie op ervaren dreiging of gevaar. Dat kan om een feitelijk bedreigende situatie gaan, maar dus ook om een in wezen veilige situatie waarin je wordt getriggerd door iets wat je (bewust of onbewust) aan eerdere dreiging herinnert.

In het dagelijks leven kun je bij jezelf en anderen overlevingsreacties op allerlei momenten en in allerlei vormen tegenkomen. Gaan leren herkennen hoe jouw overlevingsreacties eruit zien en wanneer deze worden geactiveerd, is een eerste stap om er meer grip op te gaan krijgen.

   –> Lees meer over triggers en trauma